Tên Khoa học: PodostemaceaeTên tiếng Anh: Tên tiếng Việt: Thủy rêu (Cước thần)Tên khác:
Podostemaceae Rich. ex Agardh 1822
Họ Cước thần, Thủy rêu, Rêu sông hay họ Xuyên đài thảo là một họ trong bộ Malpighiales. Nó bao gồm khoảng 48-50 chi và 250-270 loài thực vật thủy sinh dạng tản hay dạng tảo có đá (tảo nâu) nhiều hay ít, bề ngoài trông giống như rêu, rêu tản, tảo hay địa y.
Đặc điểm
Chúng không có cả thân lẫn lá. Quang hợp được thực hiện trên tản biến đổi nhiều, trông giống như một dải ruy băng mà dựa vào đó các thân thứ cấp mang hoa và lá đôi khi có thể phát triển. Nhựa của nhiều loài có màu trắng sữa. Có các gợi ý cho rằng họ Podostemaceae bám vào đá bằng một loại keo dính đặc biệt mà chúng sản xuất ra, nhưng có lẽ hơn cả là các vật chất này trong màng sinh học do các vi khuẩn lam gắn liền với các loài trong họ này sinh ra để gắn cây với chất nền. Có các lông móc trên mặt dưới của tản để dính các sợi của vi khuẩn lam và màng sinh học gắn liền với chúng. Trên thực tế, các loài vi khuẩn lam thậm chí có thể sản sinh ra nitơ ở dạng các loài thực vật này có thể sử dụng. Các loài rêu sông bám vào các bề mặt cứng (nói chung là đá) trong các thác ghềnh trên sông nghèo dinh dưỡng chảy qua các vùng đá gơnai hay granit, nhưng không thấy trên các sông chảy qua vùng đá vôi (Jäger-Zürn & Grubert 2000). Chúng chủ yếu được tìm thấy trong các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới trên khắp thế giới. Nhiều loài được tìm thấy trong các khu vực địa lý rất nhỏ (có khi chỉ ở một con sông hay thậm chí một thác nước). Các loài rêu sông mọc ngầm khi mực nước sông dâng cao nhưng trong mùa khô thì chúng lại sống theo kiểu của thực vật trên đất liền và ra hoa vào thời kỳ này. Các hoa nhỏ, không cánh, lưỡng tính, mọc đơn độc hay thành cụm trên một đoạn thân dài, trong vỏ bao hình chén. Các nhị hoa thông thường 1-4 và tất cả đều ở một mặt của hoa. Bầu nhụy 2 hay 3 ngăn với số lượng tương tự về vòi nhụy, nhiều lá noãn trong mỗi ngăn. Quả là dạng quả nang nhiều hạt. Cấu trúc rễ của chúng là chuyên biệt hóa để bám vào đá và trên thực tế các chi tiết của cấu trúc rễ là một trong các cách thức để phân loại rêu sông.
Cỏ thủy sinh, ngoại dạng rất giống rêu hoặc rêu tản.
Hoa lưỡng tính, đều hoặc không đều, không có cánh hoa. Noãn nhiều, đính cột giữa (trung trụ).
Quả nang cắt vách (septicide)
Phân loại
Họ này có thể phân chia ra thành 3 phân họ là:
* Tristichoideae: Bao gồm 3-4 chi và khoảng 10 loài, phân bố trong khu vực Ấn Độ- Australia nhưng 1 loài Tristicha trifaria sinh sống tại châu Phi và Nam Mỹ. * Weddellinoideae: 1 chi 1 loài (Weddellina squamulosa) ở miền bắc Nam Mỹ. * Podostemoideae: 45 chi với khoảng 260 loài. Sinh sống trong khắp vùng nhiệt đới. Chi đa dạng nhất là Apinagia khoảng 50 loài phân bố trong khu vực nhiệt đới Nam Mỹ. Các chi đa dạng loài khác còn có Ledermanniella (43 loài, nhiệt đới châu Phi và Madagascar), Rhyncholacis (25 loài, miền bắc vùng nhiệt đới Nam Mỹ), Marathrum (25 loài, Trung Mỹ và tây bắc nhiệt đới Nam Mỹ), Podostemum (17 loài, nhiệt đới và cận nhiệt đới khắp thế giới), Dicraeia (12 loài, nhiệt đới châu Á và châu Phi), Hydrobryum (10 loài, miền đông Nepal, Assam và miền nam Nhật Bản), Castelnavia (9 loài, Brasil), Mourera (6 loài, miền bắc nhiệt đới Nam Mỹ), Oserya (7 loài, từ Mexico tới miền bắc nhiệt đới Nam Mỹ). Phần lớn các chi còn lại chỉ chứa 1-2 loài trong mỗi chi.
Thế giới có 45 chi, 200 loài, phân bố ở châu Á, châu Mỹ, ít khi ở châu Phi.
Việt Nam có 5 chi, 6 loài.
Các chi
* Angolaea * Apinagia (bao gồm cả Blandowia, Ligea, Neolacis, Oenone), có lẽ cận ngành. * Butumia * Castelnavia (bao gồm cả Carajaea) * Ceratolacis * Cladopus (bao gồm cả Lecomtea) * Dalzellia (bao gồm cả Lawia, Mnianthus, Terniola, Terniopsis, Tulasnea) * Devillea * Cipoia * Diamantina * Dicraeanthus * Dicraeia * Diplobryum * Djinga * Endocaulos * Farmeria * Griffithella * Heterotristicha * Hydrobryum (bao gồm cả Hydrobryopsis, Zeylandium) * Hydrostachys * Indotristicha * Jenmaniella * Ledermanniella (bao gồm cả Monandriella) * Leiothylax * Letestuella * Lonchostephus * Lophogyne * Macrarenia * Macropodiella * Malaccotristicha * Marathrum * Mniopsis (bao gồm cả Crenias) * Monostylis * Mourera * Oserya * Paleodicraeia * Podostemum * Pohliella * Polypleurella * Polypleurum * Rhyncholacis * Saxicolella * Sphaerothylax (bao gồm cả Anastrophea) * Stonesia * Thelethylax * Torrenticola * Tristicha (bao gồm cả Dufourea) * Tulasneantha (bao gồm cả Lacis) * Weddellina * Willisia * Winklerella * Zehnderia