Trang chủ   Tin tức   Cơ sở dữ liệu    Đăng ký   Giới thiệu   Tìm kiếm: 
Infinite Menus, Copyright 2006, OpenCube Inc. All Rights Reserved.

Tương thích với

TIN TỨC > THẢM THỰC VẬT VIỆT NAM

Đa dạng thực vật trên hệ sinh thái đất ngập nước huyện Bình Chánh, thành phố Hồ Chí Minh

Cập nhật ngày 20/4/2011 lúc 1:05:00 PM. Số lượt đọc: 8229.

Bình Chánh là huyện ngoại thành nằm ở phía tây - tây nam của Tp. Hồ Chí Minh, là cửa ngõ nối liền với các trục giao thông quan trọng từ các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long đến các tỉnh vùng trọng điểm kinh tế phía Nam và các tỉnh miền Đông Nam Bộ, với địa hình tương đối bằng phẳng, phía bắc giáp với huyện Hóc Môn, phía đông giáp với huyện Nhà Bè, quận Bình Tân, quận 8 và quận 7, phía nam giáp với huyện Bến Lức, huyện Cần Giuộc và phía tây giáp với huyện Đức Hòa, tỉnh Long An. Có tọa độ địa lí từ 102o27’38’’ đến 10o52’30’’ vĩ độ bắc và 106o27’51’’ đến 106o42’00’’ kinh độ đông, gồm 15 xã và một thị trấn, với tổng diện tích tự nhiên là 25.255,28ha, chiếm 12% diện tích toàn thành phố

Việc đánh giá nguồn tài nguyên thiên nhiên trên hệ sinh thái đất ngập nước ở huyện Bình Chánh có ý nghĩa vô cùng quan trọng không chỉ về mặt môi trường mà còn có ý nghĩa nhân văn. Bài viết này bước đầu cung cấp những thông tin về đa dạng thực vật trên hệ sinh thái đất ngập nước thuộc huyện Bình Chánh, thành phố Hồ Chí Minh làm cơ sở cho việc phát triển trong tương lai và khai thác bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

Tổng quan tư liệu

Kế thừa có chọn lọc các công trình khoa học liên quan để tổng hợp thông tin, định hướng cho nội dung khảo sát và nghiên cứu.

Ngoài thực địa

Thực địa khảo sát

Tiến hành điều tra, khảo sát và thu mẫu thực vật vùng nghiên cứu, mẫu vật thu thập được chụp ảnh và xử lý sơ bộ ngoài thực địa bằng dung dịch alcohol 70%, ghi rỏ thời gian, địa điểm thu mẫu. Tất cả các thông tin thu thập ngoài thực địa được ghi chép đầy đủ vào sổ công tác thực địa hằng ngày.

Đo ô mẫu

Để nghiên cứu mối tương quan giữa thực vật và các yếu tố môi trường có rất nhiều phương pháp được đề ra. Tuy nhiên, phương pháp Braun - Blanquet được dùng phổ biến và dễ sử dụng nhất. Phương pháp được sử dụng nhằm xác định một cách có hệ thống các thảm thực vật với đơn vị căn bản các quần hợp thực vật (association) trong khu vực khảo sát.

Phương pháp Braun - Blanquet

Dựa trên thành phần loài hiện diện để xác định các quần hợp thực vật. Việc lấy mẫu đòi hỏi phải có các điều kiện như sau:

+ Ô mẫu thực hiện trên nhiều diện tích khảo sát và phân bố một cách ngẫu nhiên.

+ Số lượng ô mẫu có thể thay đổi tuỳ theo điều kiện khảo sát.

+ Các ô mẫu khảo sát phải tương đối đồng nhất về quần xã thực vật, các điều kiện môi trường và diện tích.

Tuy nhiên, để đơn giản trong việc khảo sát thực địa chúng tôi chọn ô mẫu với kích thước tương đối cho các kiểu thảm thực vật khác nhau:

+ Đối với thảm cỏ: 1m x 1m (1m2).

+ Đối với rừng hỗn giao: 50m x 50m (2.500m2).

+ Đối với rừng thuần loại: 100m x 100m (10.000m2).

Ghi nhận thành phần loài thực vật trong ô khảo sát, đồng thời đánh giá mức độ hiện diện của chúng thông qua độ che phủ (coverage) và mật độ (sociability). Hai đại lượng này mới chỉ được ước lượng chứ chưa tính toán.

Độ che phủ: Là diện tích che phủ của một loài nào đó trên diện tích ô mẫu và để mô tả Braun - Blanquet đã phân biệt các cấp độ sau (bảng 1).

Bảng 1. Cấp độ che phủ

+ Chiếm diện tích nhỏ, thường chỉ có một đại diện

Xã hội tính: Cho biết sự hiện diện của các cá thể trong cùng một ô mẫu và được đánh giá theo 5 cấp độ.

Bảng 2. Cấp độ phân phối của thực vật

Kết quả nghiên cứu

Đa dạng thành phần loài thực vật vùng nghiên cứu

Qua điều tra, khảo sát vùng nghiên cứu đã ghi nhận được 135 loài thuộc 109 chi, 57 họ, 35 bộ nằm trong 2 ngành là ngành Dương xỉ (Polypodiophyta) và ngành Ngọc lan (Magnoliophyta). Trong đó, ngành Dương xỉ có 6 loài thuộc 6 chi của 6 họ là: Schizeaceae, Pteridaceae, Adiantaceae, Polypodiaceae, Salviniaceae, Azollaceae; ngành Ngọc lan có 129 loài thuộc 103 chi của 51 họ (bảng 3).

Bảng 3. Thành phần các họ, chi và loài trong các bộ được ghi nhận ở vùng nghiên cứu

 

Từ kết quả trên có thể đưa ra một số nhận xét về hệ thực vật huyện Bình Chánh như sau:

Hệ thực vật huyện Bình Chánh có số lượng loài, chi, họ tương đối phong phú và đa dạng với 135 loài thuộc 109 chi của 57 họ thực vật có mạch và được phân bổ trong 2 ngành trong tổng số 8 ngành thực vật bậc cao. Điều này cho thấy đây là vùng có độ đa dạng sinh học thực vật khá cao.

Một số họ thực vật có nhiều loài phải kể đến là họ Lác (Cyperaceae) có 10 loài (chiếm 7,41% tổng số loài), họ Hòa thảo (Poaceae) có 8 loài (5,93%), họ Cúc (Asteraceae) có 8 loài (5,03%), họ Thầu dầu (Euphorbiaceae) có 6 loài (4,44%) và họ Đậu (Fabaceae) có 6 loài (4,44%).

Trong số 135 loài thực vật được ghi nhận, có 9 loài ưu thế cho vùng đất ngập nước chua phèn là: Tràm, Dừa nước, Bần chua, Năng ngọt, Nghễ, Súng trắng, Mái dầm…(bảng 4).

Bảng 4. Số loài thực vật ưu thế trên vùng đất phèn ở khu vực nghiên cứu

Đa dạng về dạng sống của thực vật

Căn cứ vào thang đánh giá của Raunkauer (1943) và được áp dụng vào điều kiện cụ thể của Việt Nam, cũng như theo mục đích của đề tài chúng tôi phân chia dạng sống của thực vật vùng nghiên cứu ra làm những dạng chính như sau: cây thân thảo, cây gỗ lớn, cây gỗ nhỏ, cây bụi và dây leo. 


Hình 1: Dạng sống các loài thực vật vùng nghiên cứu

Qua biểu đồ cho thấy, thực vật vùng nghiên cứu phần lớn là cây thân thảo với 102 loài (chiếm 76,12%), cây gỗ nhỏ có 10 loài (chiếm 7,46%), cây bụi có 9 loài (chiếm 6,72%), cây gỗ lớn có 7 loài (chiếm 5,22%), dây leo có 7 loài (chiếm 5,22%). Như vậy, thành phần thực vật quan trọng ở đây là các loài cây thân thảo, chúng tạo thành thảm thực vật có giá trị về mặt khoa học và thực tiễn góp phần phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường của huyện nói riêng và của thành phố nói chung.

Thực vật có giá trị bảo tồn

Nhằm mục đích đề ra các biện pháp bảo vệ các loài thực vật vùng nghiên cứu, ngoài việc điều tra thành phần loài có giá trị tài nguyên cần phải có sự đánh giá các mức độ đe doạ của các loài trong hệ thực vật đó để có chính sách ưu tiên và biện pháp bảo vệ có hiệu quả. Theo Hội liên hiệp Bảo tồn thế giới “The World Conservation Union” (2007), trong số 135 loài thực vật vùng nghiên cứu thì có 2 loài (chiếm 1,48%) được xếp vào danh lục các loài thực vật cần được bảo tồn là Quao nước (Dolichandrone spathacea (L.f.) K.Schum) và Đước đôi (Rhizophora apiculata Bl.), cả hai loài này đều được ở thứ hạng Ít nguy cấp (LR – Lower risk).

Vai trò của thực vật đất ngập nước

Vai trò sinh thái môi trường: Hệ sinh thái đất ngập nước đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa khí hậu, bảo vệ môi trường. Hiện nay, với hàng ngàn khu công nghiệp, khu đô thị,… được xây dựng đã và đang thải ra một lượng lớn các chất thải độc hại gây ô nhiễm môi trường, thì có thể nói hệ thực vật là một trong số những nhân tố góp phần xử lí và hấp thụ các chất thải độc hại đó và tạo ra một môi trường sống trong lành cho con người. Ngoài ra, nó còn giúp giữ đất chống xói mòn, giữ nước. Đối với vùng cửa sông, kênh rạch, hệ thực vật còn là nơi cư trú cho sinh vật, góp phần chống sóng bão, lũ lụt.

Giá trị sử dụng: Trong danh sách các loài thực vật được ghi nhận có 67 loài có công dụng (như làm cảnh, làm thuốc, ăn quả, làm rau, lấy tinh dầu,…) chiếm 49,63% trong tổng số 135 loài thực vật vùng nghiên cứu. Nếu phân chia theo từng công dụng thì số loài có công dụng làm thuốc là 34 loài (chiếm 50,75% trong số 67 loài), gỗ-cảnh có 5 loài (7,46%), rau-quả-cảnh-thuốc có 20 loài (29,85%), tinh dầu-thuốc có 2 loài (2,99%), gia dụng-thuốc có 5 loài (7,46%) và tinh dầu có 1 loài (1,49%) (hình 2).


Hình 2: Các loài thực vật có giá trị sử dụng

5. Các kiểu thảm thực vật vùng nghiên cứu

- Quần hợp thực vật ưu thế Lục bình (Eichhornia crassipes (Mart.) Sloms.): Thường gặp trong các bưng đìa, khúc sông rạch cạn... Lục bình không chịu được nước axít, phát triển mạnh ở nước bạc và đất phù sa. Các loài khác trong quần xã này như: Nghễ (Polygonum tomentosum), Cỏ đuôi chồn (Setaria pallide-fusca), Ráng đại (Acrostichum aureum), Cỏ ống (Panicum repens), Rau trai (Commelina paludosa).

- Quần hợp thực vật ưu thế Nghễ (Polygonum tomentosum Willd.): Thường gặp ở các mương rạch, ao hồ và ở ruộng làm thành bè nổi. Bên cạnh Nghễ còn có một số loài mọc xen như: Rau muống (Ipomoea aquatica), Bìm nhỏ (Ipomoea maxima), Bòng bong (Lygodium scandens), Ngái khỉ (Ficus hirta var. Roxburghii), Cỏ sướt nước (Centrostachys aquatica), Cỏ chỉ (Cynodon dactilon), Môn nước (Colocasia esculenta).

- Quần hợp thực vật ưu thế cây Tràm (Melaleuca cajuputi Powel.): Kiểu quần xã này thường gặp trên nền đất phèn. Một số loài thực vật khác mọc xen với Tràm như: Dây Choại (Stenochlaena palustris), Bình bát (Annona glabra), Cỏ ống (Panicum repens), Mua (Melastoma spp.), Rau muống (Ipomoea aquatica), Cỏ đuôi chồn (Setaria pallide-fusca), Ngái khỉ (Ficus hirta var. roxburghii) và Cước (Cenchrus brownii).

- Quần hợp thực vật ưu thế Dây choại (Stenochlaena palustris (Burm.f.) Bedd.): Kiểu quần xã này được phân bố chủ yếu dọc theo những kênh, mương, vùng đất hoang ngập nước. Bên cạnh Dây choại còn gặp mốt số loài khác như: Cỏ ống (Panicum repens), Cỏ sướt (Achyranthes aspera), Cước (Cenchrus brownii), Nhĩ cán vàng (Utricularia aurea).

- Quần hợp thực vật ưu thế Súng trắng (Nymphaea pubescens Willd. L.): Kiểu quần xã này thường gặp ở những ruộng nước, bưng đìa, ao, rạch; nước trung hòa đến axít vừa. Bên cạnh Súng trắng còn gặp: Nhĩ cán vàng (Utricularia aurea), Năng ngọt (Eleocharis dulcis).

- Quần hợp thực vật ưu thế Mua (Melastoma spp.): Thường gặp kiểu quần xã này ở ven các kênh, rạch. Thành phần loài thực vật gồm: Cỏ sướt (Achyranthes aspera), Bòng bong leo (Lygodium scandens), Ba chạc (Euodia lepta), Dây choại (Stenochlaena palustris), Ráng đại (Acrostichum aureum), Rau mác thon (Monochoria hastata), Yên bạch (Eupatorium odoratum), An điền (Hedyotis pterita), Bình bát (Annona glabra), Tràm (Melaleuca cajuputi).

- Quần hợp thực vật ưu thế Nhĩ cán vàng (Utricularia aurea Lour.): Thường gặp ở những vực nước sâu, môi trường hơi chua. Các loài tham gia bao gồm: Năng ngọt (Eleocharis dulcis), Cỏ sướt nước (Centrostachys aquatica).

- Quần hợp thực vật ưu thế Sen (Nelumbo nucifera Gaertn.): Thường gặp ở các bưng đìa, các vùng ẩm lầy và các vùng đất dựa rạch. Bên cạnh Sen có một số loài khác mọc xen như: Cỏ đuôi chồn (Setaria pallide-fusca), Ba chạc (Euodia lepta), Cỏ ống (Panicum repens).

- Quần hợp thực vật ưu thế Cỏ ống (Panicum repens L.): Mọc rất phổ biến ở các đất ẩm, ven bờ nước và nơi khô ven đường. Thành phần thực vật khác trong quần xã gồm: Bình bát (Annona glabra), Dây choại (Stenochlaena palustris), Bần chua (Sonneratia caseolaris), Cỏ sướt (Achyranthes aspera), Ráng đại (Acrostichum aureum), Cóc kèn nước (Derris trifolia).

 Quần hợp thực vật ưu thế Năng ngọt (Eleocharis dulcis (Burm.f.) Hensch.): Thường gặp ở đất phèn, phát triển mạnh vào mùa mưa. Là cây chỉ thị cho vùng đất chua, phèn. Có thể dùng làm thức ăn gia súc, làm thuốc. Một số loài thực vật khác tham gia như: Nhĩ cán vàng (Utricularia aurea), Cỏ ống (Panicum repens).

 Quần hợp thực vật ưu thế Ráng đại (Acrostichum aureum L.): Kiểu quần xã này thường gặp ở bờ rạch, đầm nước mặn, nước lợ, đất có nhiều mùn. Bên cạnh Ráng đại còn gặp một số loài khác như: Lục bình (Eichhornia crassipes), Cỏ ống (Panicum repens), Mua (Melastoma spp.), Bòng bong (Lygodium scandens).

- Quần hợp thực vật ưu thế Sậy (Phragmites vallatoria (L.) Veldk.): Thường gặp ở ven đường, nơi đất trống, nhiều nắng. Một số loài cây mọc xen với Sậy là: Bìm nhỏ (Ipomoea maxima), Bìm lá hoa (Ipomoea bracteosa), Cỏ ống (Panicum repens), Cỏ lá gừng (Axonopus compressus), Cỏ đắng tán (Fuirena umbellata).

- Quần hợp thực vật ưu thế Bèo cám (Lemna sp.): Phân bố ở các ao đìa. Thành phần loài thực vật đơn giản gồm: Bèo cám (Lemna sp.), Nghễ (Polygonum tomentosum), Lúa ma (Oryza rufipogon), Cỏ ống (Panicum repens).

- Quần hợp thực vật ưu thế Bần chua (Sonneratia caseolaris (L.) Engl.): Thường gặp ở đầm lầy nước lợ và gần các cửa sông ngập một mùa trong năm. Bần là cây chắn sóng, bảo hộ đất ở vùng ven biển, ngoài ra còn được dùng làm thuốc. Một số cây mọc xen với Bần như: Cỏ ống (Panicum repens), Lục bình (Eichhornia crassipes), Môn nước (Colocasia esculenta).

- Quần hợp thực vật trên đất canh tác: Một vùng rộng lớn đất phèn được cải tạo để canh tác, cây trồng chủ yếu là Khóm (Ananas comosus), Rau muống (Ipomoea aquatica). Ngoài ra còn có một số loài cây tự nhiên mọc xen như: Cước (Cenchrus brownii), Mua (Melastoma spp.), Cỏ ống (Panicum repens), Cỏ sướt (Achyranthes aspera).

Kết luận

Qua điều tra, khảo sát đã ghi nhận được 135 loài, 109 chi, 57 họ nằm trong 35 bộ của 2 ngành thực vật là ngành Dương xỉ và ngành Ngọc lan. Trong đó, cây thân thảo có số lượng loài nhiều nhất với 102 loài, gỗ nhỏ 10 loài, bụi 9 loài, gỗ lớn 7 loài và dây leo 7 loài.

Có 67 loài trong tổng số 135 loài thực vật có giá trị sử dụng như: làm thuốc 34 loài, làm rau-quả-cảnh-thuốc 20 loài, gỗ-cảnh 5 loài, gia dụng-thuốc 5 loài, tinh dầu-thuốc 2 loài và tinh dầu 1 loài.

Có 9 loài thực vật ưu thế cho vùng đất chua phèn là: Tràm gió (Melaleuca cajeputi), Nghễ (Polygonum tomentosum), Dừa nước (Nypa fruticans), Năng ngọt (Eleocharis dulcis), Súng trắng (Nymphaea pubescens), Bần chua (Sonneratia caseolaris), Mua (Melastoma sp.), Mái dầm (Cryptocoryne ciliata) và Bình bát (Annona glabra).Có 2 loài thực vật có giá trị bảo tồn theo thang đánh giá của IUCN (2007) là Quao nước (Dolichandrone spathacea) và Đước đôi (Rhizophora apiculata) chiếm tỉ lệ 1,48% trong tổng số 135 loài vùng nghiên cứu.

Có 15 kiểu thảm thực vật được ghi nhận là: quần hợp thực vật ưu thế Lục bình (Eichhonria crassipes), quần hợp thực vật ưu thế Nghễ (Polygonum tomentosum), quần hợp thực vật ưu thế Tràm gió (Melaleuca cajeputi), quần hợp thực vật ưu thế Dây choại (Stenochlaena palustris), quần hợp thực vật ưu thế Cỏ ống (Panicum repens), quần hợp thực vật ưu thế Sậy (Phragmites vallatoria), quần hợp thực vật ưu thế Bèo cám (Lemna sp.), quần hợp thực vật ưu thế Nhĩ cán vàng (Utricularia aurea), quần hợp thực vật ưu thế Súng trắng (Nymphaea pubescens), quần hợp thực vật ưu thế Sen (Nelumbo nucifera), quần hợp thực vật ưu thế Năng ngọt (Eleocharis dulcis), quần hợp thực vật ưu thế Bần chua (Sonneratia caseolaris), quần hợp thực vật ưu thế Ráng đại (Acroticum aureum), quần hợp thực vật ưu thế Mua (Melastoma spp.) và quần hợp thực vật trên đất canh tác.

Tài liệu tham khảo

1. Ban quản lý rừng phòng hộ môi trường thành phố Hồ Chí Minh, 2002: Khu dự trữ sinh quyển rừng ngập mặn Cần Giờ. NXB. Nông nghiệp.
2. Bộ Khoa học và Công nghệ, 2007: Sách Đỏ Việt Nam, phần thực vật. NXB. Khoa học tự nhiên và Công nghệ.
3. Võ Văn Chi, 2003-2004: Từ điển thực vật thông dụng (tập I, II). NXB. Khoa học và Kỹ thuật.
4. Phạm Hoàng Hộ, 1999: Cây cỏ Việt Nam, (tập I, II, III). NXB. Trẻ.
5. Phạm Hoàng Hộ và cs., 1992: Chuyên khảo về Đồng Tháp Mười tài nguyên thực vật. NXB. Trẻ.
6. Lecomte H., 1922: Flore Generale De L’Indo Chine Paris Masson et Cie’Editeus.
7. Phân Viện Điều tra quy hoạch rừng II, 2004: Đất ngập nước Việt Nam - Hệ thống phân loại. NXB. Nông nghiệp.
8. Nguyễn Nghĩa Thìn, 1997: Cẩm nang nghiên cứu đa dạng sinh vật. NXB. Nông nghiệp.

Đặng Văn Sơn
Viện Sinh học nhiệt đới
Ngô Thị Thanh Thảo, Phạm Văn Ngọt
Trường Đại học Sư phạm Tp. Hồ Chí Minh
(Tuyển tập báo cáo Hội nghị Sinh thái và Tài nguyên sinh vật lần thứ 3, 22/10/2009 - Viên ST&TNSV - Viện KH&CN Nam)

anhtai.bvn

PHẢN HỒI TỪ BẠN ĐỌC
thứ Tư, 21-12-2011trần thị bích quyên
Địa chỉ/Address: 16/1 nguyễn ngọc cung f16 quận 8

Trước hết rất cảm ơn đến tài liệu khoa học ý nghĩa trên ,sau tôi rất muốn nhận được sự đồng ý cùng cộng tác cũng như là giúp đỡ của những chuyên gia của tổ chức đến vấn đề hệ sinh thái ngập mặn của vùng cù lao quận 8,đang ngày càng bi hủy diệt ,những giá trị tài nguyên của chúng không được bảo vệ gìn giữ và đang đứng trước nguy cơ biến mất cùng lịch sử hàng trăm năm phủ xanh lên vủng cù lao sông nước của vùng.giải tỏa vả chặt hết cây ,sau lại trồng những cây không thuộc sinh thái vùng ,có khoc học không ,có quy hoach-xây dựng bền vững không_đối với 1 thổ nhưỡng lâu đời,có lãng phí không ,và có đe dọa không ? trước những hành động mà riêng tôi_là 1 người rất tha thiết với vấn đề sự sống xanh và quý trong hệ vĩ độ mà chung ta sử hữu mang lại khí hậu nhiệt đới_tôi cho rằng quy hoạch phá hủy đăc trưng kiến trúc riêng của vùng là hành động thực dụng ,chỉ nghĩ đến lợi ích trước mắt mà gây thiệt hại đến cả 1 quần thể trong đó có cả chúng ta_những con người.nhửng người dân thổ cư họ đã vun trồng và gắn bó với nó như là quê hương như là đất tổ tự bao đời.tôi rất mong nhận được sự đồng tình với những quan điểm trên từ quý hiệp hội_những người quan tâm tới môi trường cùng lên tiếng nói với thực tại trên
Đánh giá:      Google Bookmarks Facebook Twitter   Gửi email     Bản để in     Phản hồi

SÁCH THAM KHẢO

CÁC BÀI MỚI HƠN:
CÁC BÀI ĐĂNG TRƯỚC:
TIN BÀI MỚI NHẤT


ĐƯỢC XEM NHIỀU NHẤT

SÁCH THAM KHẢO

LIÊN KẾT WEBSITE

 
 
 
 
 
 
 

TỪ KHÓA

BVN - BotanyVN - Botany Research and Development Group of Vietnam
(©) Copyright 2007-2025